Osmanlı Devleti hangi takvimi kullanıyordu ?

Bir Zaman Anlatısının İzinde: Osmanlı’nın Takvimi ve Edebiyatın Dönüştürücü Gücü

Edebiyat, zamanı sözcüklerle ölçen bir sanat dalıdır. Bir romanda geçen mevsim, bir şiirdeki gece, bir hikâyedeki sabah—her biri zamanı yalnızca kronolojik değil, duygusal bir olguya dönüştürür. Kelimenin gücü, zamanı yeniden tanımlayabilir; bir cümlenin ritmi bile, insanın varoluş saatini değiştirebilir. Osmanlı Devleti’nin takvimleri de bu edebi ritim gibi, hem toplumsal hayatın temposunu hem de kültürel hafızanın yönünü belirlemiştir.

Osmanlı’da Zamanın Dili: Rumi, Hicri ve Miladi Arasında

Takvim Bir Hikâye Gibi Başlar

Osmanlı Devleti, zamanın ölçüsünü tek bir takvimle sınırlamadı. Her takvim, kendi çağının anlatısını taşıyordu. Başlangıçta, Hicri takvim kullanıldı; Hz. Muhammed’in hicretini esas alan bu sistem, sadece bir tarih ölçüsü değil, inançla yoğrulmuş bir zaman anlatısıydı. Ay’ın evrelerine göre düzenlenen bu takvim, Osmanlı toplumunun dini ritüellerini, bayramlarını ve kutsal günlerini şekillendirdi.

Bir divan şairi için Hicri takvim, zamanın maneviyatla yoğrulmuş hâliydi. Şiirlerdeki “hilal” ve “kamer” imgeleri, yalnızca gökyüzünün değil, insan ruhunun döngülerini de anlatırdı. Takvim burada bir astronomik sistem değil; bir edebi semboldü.

Rumi Takvim: Devletin Zamanı, Halkın Günlüğü

Osmanlı’nın modernleşme süreciyle birlikte, ekonomik ve bürokratik düzeni sağlamak amacıyla 1840 yılında Rumi takvim kullanılmaya başlandı. Bu takvim, Güneş yılı esasına dayanıyor, ancak Hicri yılın başlangıcıyla uyum içinde tutuluyordu. Yani, dinî zamanla dünyevi zaman arasında bir köprüydü.

Edebiyat açısından bakıldığında, Rumi takvim, Tanzimat döneminin ruhuna benzer bir geçişi temsil eder. Namık Kemal’in vatan kavramı nasıl eskiyle yeniyi buluşturduysa, Rumi takvim de Doğu’nun maneviyatıyla Batı’nın ölçüsünü bir araya getirdi. Bu takvimde devletin nabzı atarken, şairlerin mısralarında hâlâ “hicri zamanın” yankısı duyuluyordu.

Zamanın Edebî Dönüşümü: Takvimler Arasında Kimlik

Bir takvim, sadece günleri değil, bir milletin kimliğini de düzenler. Osmanlı takvim sistemi, edebiyatın zamanla kurduğu ilişkinin aynasıdır. Fuzuli’nin mektuplarında geçen “gün” kavramı, aşkın sonsuzluğuna; Ahmet Haşim’in şiirlerinde geçen “akşam” imgesi, kaybolan bir medeniyetin hüznüne işaret eder. Bu anlatılar, takvimin ölçtüğü zamanla değil, hissettirdiği zamanla ilgilidir.

Edebiyat, zamanı eğip büker, takvimlerin sınırlarını aşar. Ancak Osmanlı’da kullanılan farklı takvimlerin varlığı, zamanın hem kutsal hem idari bir düzen olarak iki katmanlı işlediğini gösterir. Bir yanda gökyüzünün hilali, öte yanda bürokratın güneşi vardır.

Edebiyat ve Zaman: Takvimler Arasında Anlam Arayışı

Zamanı Yazmak, Tarihi Yeniden Kurmak

Osmanlı yazarları ve şairleri için zaman, yazının hem konusu hem de biçimidir. Günlükler, seyahatnameler, gazavâtnâmeler—her biri bir “zaman tanıklığı”dır. Evliya Çelebi’nin seyahatnamesi, Hicri tarihlerle dolu olsa da anlatının akışı, insanın zamanı nasıl hissettiğine odaklanır.

Bu yönüyle Osmanlı edebiyatı, takvimin ötesinde bir zaman bilinci yaratır. Çünkü yazmak, zamanı durdurmanın bir yoludur. Bir beyitte geçen “bahar” sözcüğü, yalnızca mevsimi değil, bir çağın ruhunu da anlatır. Takvim değişse bile, kelimenin anlamı baki kalır.

Miladi Takvime Geçiş: Sessiz Bir Zaman Devrimi

Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte 1926 yılında Miladi takvim yürürlüğe girdi. Bu geçiş, yalnızca tarihlerin değişimi değil, bir anlatı biçiminin de dönüşümüdür. Artık zaman, Batı’nın düzeniyle ölçülüyor; yeni bir dil, yeni bir çağ başlıyordu.

Edebiyat da bu dönüşümle birlikte zamana yeni anlamlar yükledi. Yakup Kadri’nin “Ankara” romanında zaman, modernleşmenin sancılı ritmini taşır. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” ise, takvimler değişse de insanın zamanı anlamlandırma çabasının hiç bitmediğini anlatır.

Sonuç: Osmanlı Takvimi Bir Zamanın Edebiyatıdır

Osmanlı Devleti’nin kullandığı takvimler—Hicri, Rumi ve nihayet Miladi—birer tarihsel belge olmanın ötesinde, birer edebi metafordur. Her biri, zamanın farklı bir yüzünü, insanın zamana bakışını yansıtır.

Osmanlı takvimi, gökyüzüne bakan bir medeniyetin kalp atışıdır. Hilalin inceliğiyle başlayan zaman, güneşin keskin ışığında yeniden doğmuştur. Ve edebiyat, bu dönüşümün en güçlü tanığıdır.

Okuyucuya düşen görev, bu takvimsel yolculukta kendi çağrışımlarını bulmaktır. Sizce zaman, bir sayfa mı, bir hikâye mi, yoksa bir kelimenin yankısı mı? Yorumlarda kendi edebi düşüncelerinizi paylaşın; çünkü belki de gerçek takvim, insanın içinde attığı zamandır.