Yor Çekim Eki Mi? Türkçede Nereye Koyacağımızı Bilemediğimiz Bir Meselenin Peşinde
Türkçe dilbilgisi, bir yanda kurallarıyla güvenli liman gibi, diğer yanda ise anlam karmaşalarına yol açan sarmallarıyla insanı deli edebilecek bir yapıya sahip. Bunlardan biri de, çok sevdiğimiz ama bir o kadar da kafamızı karıştıran “yor” çekim eki. Türkçede yerleşik olan bazı dilbilgisel kuralları sorgulamak gerek; örneğin, “yor” ekini ne zaman, hangi bağlamda, nasıl kullanacağımıza dair kafa karışıklığı, gerçekten Türkçeyi seven herkesin başına gelebilecek bir durum.
“Yor” Çekim Ekinin Sevimliliği ve Karmaşası
Beni tanıyorsanız, derinlemesine dil bilgisi üzerine yapılan tartışmaları sevdiğimi bilirsiniz. Ama açıkça söylemek gerekirse, “yor” ekinin bir anlamda Türkçenin estetize edilmiş baş ağrısı olduğunu düşünüyorum. Hani bazen “Yor” ekini duyarken aklınıza Shakespeare’in “Dil büyük bir denizdir, ve o deniz içinde kaybolmuş bir damla gibiyiz” gibi aforizmalar gelmiyor değil. “Yor”, bir kelimeyi fiile dönüştüren bir ek gibi görünüyor ama aynı zamanda her zaman doğru yerde durduğunda rahatlatıcı olmuyor.
Mesela bir örnek üzerinden gidelim:
“Yazıyorum” → Burada gayet net bir fiil oluşturuluyor.
Ama başka bir örnekte “Yürüyorsun” yerine “Yürüyor” diyerek aynı anlamı vermek istediğimizde, hem fiil eki, hem de ekin nerede kullanılacağı üzerine tartışmalar doğuyor.
Sadece ben mi düşünüyorum? Cevap verin, sevgili dil dostları: Bu kadar kafa karıştırıcı bir şey olabilir mi? Türkçe, “yor” ekini kullanırken ne zaman fiil olduğunu ve ne zaman başka bir şeye dönüştüğünü anlamak sanki biraz zorlaşıyor.
“Yor” Ekinin Güçlü Yönleri: Netlik mi? Hız mı?
Türkçe’nin eklemeli yapısı sayesinde anlam yüklemek her zaman oldukça kolaydır. “Yor” eki de burada dilimize ilginç bir pratiklik katıyor. Bir işin yapıldığını, süregeldiğini veya henüz bitmediğini anlatırken, bu eki kullanarak oldukça etkili ve kısa bir cümle kurabiliyoruz.
Mesela, “Yazıyorum” dediğinizde aslında, işin yapılmakta olduğunu ve sizin aktif olarak bu işi yaptığınızı belirtiyorsunuz. “Yor” eki, fiile bir zaman boyutu ekleyerek, bu tür anlamları hızlıca verir. Bu anlamda kullanımı çok yerindedir; “Çalışıyorum” gibi, bir şeyin sürekli yapıldığını veya şu an yapıldığını vurgulamak için ideal bir araçtır. Bir fiili hızlıca “şu an olan bir eylem” formatına sokar. Başka bir deyişle, netlik ve hız sağlar.
Ayrıca, “yor” ekinin bu pratik kullanımı, dildeki karmaşıklığı biraz sadeleştiriyor. Türkçe’deki çoğu fiil, şu an yapılmakta olan bir işi anlatmak için bu ekle direkt olarak yapılabilir. Bu açıdan gerçekten işlevsel.
“Yor” Ekinin Zayıf Yönleri: Her Fiil İçin Uygun Mu?
Şimdi, işin içine biraz eleştiri koyalım. “Yor” eki, her fiil için kullanılamaz. Bu ekin mantığı, gerçekten fiilin süregeldiğini ve bir şeyin devam ettiğini anlatması üzerinden çalışıyor. Ama bazen bu işlevsel kullanım, dildeki çoğu fiille uyuşmaz hale gelebiliyor.
Mesela, “Seviyorum” doğru bir kullanımken, “Yapıyorum” ya da “Geliyorum” gibi kelimeler de mantıklı görünüyor. Ancak bazı fiillerle, “yor” ekinin ne kadar tutarlı olduğu tartışmaya açık. Mesela, “Uçuyorum” kelimesi kulağa ne kadar doğru geliyor? Türkçede, böyle fiillerin tınısı genellikle bu şekilde değil. Birinin “Uçuyorum” demesi, uçuşan bir kuşun havada dönmesi gibi algılanabilirken, dildeki kullanımda buna pek yer yok.
Bunun dışında, “yor” ekini her zaman doğru kullanmadığınızda dil, güzelce düzenlenmiş değil, bozulmuş bir yapıya dönüşebiliyor. Hangi fiile bu ekin uygun olduğunu düşünmeden kullanmak, dilin doğal yapısını zorlayabilir. Örneğin, “yürüyüyorum” diyemezsiniz, ama buna benzer şekilde de “Yürüyorum” zaten direkt doğru bir kullanım. Kısacası, kullanırken dikkat edilmesi gereken bir ek.
“Yor” Ekini Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Sözün özü, “yor” ekinin gerçekten hem güçlü hem de zayıf yanları var. Türkçede gerçekten yerinde ve düzgün bir şekilde kullanıldığında büyük anlam derinliği oluşturabiliyor; ancak kontrolsüz kullanımı dilin doğru yapısını bozan bir felakete dönüşebiliyor. Akademik dilde veya daha edebi yazılarımızda bu ekin tam olarak nerede yer alacağını anlamak, bazen deneme yanılma ile öğrenilmesi gereken bir durum.
Bu noktada şöyle bir soru sormak istiyorum: Bu kadar karmaşık bir yapının içinde, dilin estetiği yerine anlamı daha hızlı iletmek mi yoksa dilin düzenini bozmamak mı daha önemli? Bu tartışmayı başlatmanın tam zamanı! “Yor” eki, gerçekten bu kadar basit bir dilde bizleri neden bu kadar zorluyor?
Hadi bakalım, şimdi siz düşünün; acaba dildeki en basit yapı olan “yor” ekini ne kadar doğru kullanabiliyoruz?